Oferujemy ciekawy zbiór ikon na skórze wykonanych w okresie od XVIII do XX wieku. Datowanie jest niezwykle trudne, gdyż wymagałoby kosztownych badań, które być może i tak nie przyniosłyby jednoznacznych wyników. Część z oferowanych malowideł może być nawet XVI-XVII-wieczna.
Nawet „wszechwiedząca” Wikipedia podaje: Malarstwo ikonowe występujące w sztuce koptyjskiej wywodzi się z portretów mumiowych malowanych na cienkich deseczkach techniką enkaustyki lub tempery. Liczba odnalezionych ikon jest niewielka, a datowanie znacznie utrudnione. Tematyka ikon koptyjskich jest odmienna od występujących w sztuce Bizancjum. Bywa też niezrozumiała.
Oferujemy ikony ilustracyjne malowane na skórze. Można je określić jako nurt ludowego prymitywizmu, choć wiele z nich ma naprawdę wysokie walory artystyczne. Obraz miał opowiadać historie spisane w Bibliach lub modlitewnikach spisanych ręcznie w starożytnym języku geez (stąd na odwrocie znajdziemy fragmenty tekstów w tym martwym języku).
Język geez jest językiem martwym, przestał być używany ok. X-XII wieku, w kolejnych wiekach istniał jedynie w tekstach literackich i liturgicznych. W tymże języku znane są jedne z najstarszych zapisów Starego i Nowego Testamentu. Wczesne tłumaczenia Biblii w Geez sięgają co najmniej VI wieku, co czyni je jednym z najstarszych przekładów Biblii na świecie.
Wiemy, że rękopisy etiopskie były czasami wzbogacane rytualnie sokami określonych magicznych roślin lub krwią ofiarną, aby zwiększyć ich skuteczność. Czy podobnie było ze składnikami farb, którymi malowano ikony?
Pergamin ikon jest dość sztywny – odmienny niż ten stosowany w Europie – może z powodu innej skóry (z jakiegoś afrykańskiego zwierzęcia? np. antylopy? a może tylko z kozy?) a może z powodu innej technologii wyprawiania?
Obrazy na skórze czy karty z modlitwami służyły też jako amulety, mniejsze, te w kieszonkowym rozmiarze noszono przy sobie, większe wieszano w domach – wierzono, że chronią przed złymi zaklęciami i demonami, eliminują choroby. Podczas gdy leki oparte na składnikach roślinnych i zwierzęcych łagodziły objawy fizyczne, ikony czy magiczne zwoje lecznicze łagodziły objawy duchowe. Modlitwa była i jest remedium na wiele dolegliwości.
Zobacz też etiopski amulet: Talizman z XIX wieku – magiczny zwój w języku geez.
I na koniec bardzo ciekawa ikona związana z postaciami, które pozostawiły przekaz o Jezusie i jego losach: z czterema Ewangelistami. Wprawdzie na malowidle widzimy jedną postać ludzką, ale w rogach znajdujemy atrybuty Ewangelistów: wół, lew, orzeł, człowiek. Jest to (za św. Ireneuszem) tzw. ustawienie w kwadracie:
człowiek orzeł
lew wół
Ich symboliki naukowcy doszukują się już w czasach przedchrześcijańskich – w obrazie świata starożytnych Babilończyków, którego najważniejszymi punktami były cztery konstelacje gwiazd, odpowiadające jednocześnie czterem porom roku: konstelacja Byka (wiosna), Lwa (lato), Orła (jesień) i Wodnika/człowieka (zima). Wymienione konstelacje gwiazd uważali oni za istoty boskie – najwyższe siły natury i życia – strzegące czterech głównych stron świata.
Pierwszą chrześcijańską wzmiankę dotycząca symboli, które widzimy na ikonie, znajdujemy w dziełach św. Ireneusza z Lyonu (żył w latach ok. 140-202 r.): Jak bowiem istnieją cztery strony świata, na którym żyjemy, i cztery główne wiatry, i jak Kościół rozproszony jest po całej ziemi, Ewangelia zaś jest filarem i fundamentem Kościoła… (…) Zwierzę pierwsze – mówi [Pismo] – podobne do lwa, charakteryzuje Jego skuteczną suwerenność i królewskość. Drugie, podobne do cielca, oznacza Jego godność jako ofiarnika i kapłana. Trzecie, mające oblicze jakby człowieka, jasno wskazuje na Jego przyjście w ludzkiej postaci. Czwarte, podobne do orła w locie, oznacza dar Ducha Św. spływający na Jego skrzydłach na Kościół.
Po wiekach dysput teologicznych przyjęło się uważać, że symbolami czterech Ewangelistów są cztery rysunki: człowieka, lwa, cielca/wołu i orła. Człowieka przypisuje się Mateuszowi, lwa – Markowi, cielca Łukaszowi, a orła Janowi.
Koptyjski Kościół Ortodoksyjny wywodzi się z pierwotnego Kościoła egipskiego, którego założycielem według tradycji miał być św. Marek Ewangelista. Kościół egipski odegrał czołową rolę w kształtowaniu się pierwotnej chrześcijańskiej teologii.
Wkrótce zaoferujemy kolejne przedstawienie chrześcijańskiego święta – tym razem malarstwo z europejskiego kręgu kulturowego – w wykonaniu średniowiecznych mistrzów iluminacji z Brugii. Tu fragment tego dzieła sztuki:
Ikony można nabyć pojedynczo lub jako cały zbiór (wycena zależy od ilości).
Fotografie dające wyobrażenie o wielkości ikon:
Nasze ceny odzwierciedlają pracę jaką wykonaliśmy dla Państwa, aby rzetelnie opisać i zidentyfikować oferowane eksponaty. Częstokroć wymagało to wielu godzin pracy i poszukiwań. Dla przykładu: odcyfrowanie kto podpisał list, czyim herbem jest opieczętowany – podnosi wielokrotnie wartość rękopisu – wcześniej anonimowego… Walor kupiony u nas z opisem będzie ozdobą każdej kolekcji…
Dlatego wszystkie opisy i fotografie objęte są prawami autorskimi (które otrzymuje także nabywca opisywanego eksponatu). Wykorzystanie ilustracji i opisów z mojej www wymaga mojej pisemnej zgody.
Bogusław Mykietów, e-mail: antykwariat@mykietow.pl