Perełka drukarstwa śląskiego – wydrukowany w Brzegu na papierze z Oławy, oprawiony w średniowieczny rękopis nutowy, prawdopodobnie także śląski.
Druk śląski – swego rodzaju XVII-wieczny kalkulator – z gotowymi tabelami wskazującymi ilość odsetek/czynszów, które należało zapłacić po określonym czasie. Odsetki były ustanowione odgórnie przez cesarza – tabele obowiązywały na terenie całego Śląska. Nie można było pobierać większych kwot.
Tytuł brzmi: Zinssbuch Nach Ordnung Romischer Kayserlicher May [estat]: und des Landes Schlesien. Allen Ambtleuten…(…) Gestellet und vorferiget. Durch Casparum Richter Bürger und deutschen Schuelhalter zur Ollsen. Gedruckt in der Furstl: Stadt Briegk durch Casparum Sigfried. In vorlegung Johan: Eyerings und Johan: Perferts beeder Buchhendler in Bresslaw ANNO 1611.
Czyli książka czynszowa/procentowa według cesarskiego rozporządzenia dla Śląska, dla wszystkich urzędników i innych. Przygotowana przez Kaspara Richtera – obywatela i nauczyciela z Oleśnicy. Wydrukowana w książęcym mieście Brzegu przez Kaspara Sigfrieda, przy współpracy dwóch wrocławskich księgarzy.
Dwukolorowa karta tytułowa, a na jej odwrocie pięknie sztychowane herby oraz kobiece postaci wokół nich. Dalej wstęp księgarzy z Wrocławia. Kolejno: objaśnienia jak korzystać z tabel, dalej sztychowany herb księstwa brzeskiego. Dalej tabele. W sumie druk liczy 167 nienumerowanych stron (84 karty – ostatnia strona niezadrukowana). Wymiar: 20 x 15,5 x 1,5 cm.
Druk wydany za rządów i pozwoleniem księcia brzeskiego z dynastii Piastów Jana Chrystiana (ur. w 1591 w Oławie, zm. w 1639 w Ostródzie).
Druk wydał: Caspar Siegfried – drukarz, drukarz dzieł muzycznych, nut, lata działalności 1602-1620, w Nysie w latach 1602-1609, w Brzegu 1610-1620. Niemiecka bibliografia XVII wieku notuje zaledwie kilkanaście druków tego drukarza wydanych w Brzegu w latach 1610, 1612-1620. Nie notuje tego, który oferujemy – z 1611 roku. Zapewne był wydany w niskim nakładzie na lokalny rynek.
Papier też jest śląski. Znak wodny – miejscami bardzo dobrze widoczny, choć przy zszyciu – kogut w herbie – wskazuje, że jest to papier czerpany z papierni w Oławie.
Marek Nienałtowski, Drukarstwo w Oleśnicy, polonica: W końcu XVI w. założono nową drukarnię w Oleśnicy. W 1593 r. wydano w niej książkę rachunkową ułatwiającą obliczanie czynszów. Zinssbuch nach Ordnung Römisch, KayserI [icher] May [estat]. und des Landes Schlesien und gestellet und vorferiget durch Casparum Richter, Bürger und deutscher Schülhalter zur Ollsen... . Autorem i drukarzem tego dzieła był Kasper Richter, niemiecki nauczyciel w Oleśnicy (strona tytułowa z prawej).
Za: https://www.olesnica.nienaltowski.net/Drukarstwoolesnickie.htm
Najciekawsza jest jednak oprawa do której wykonania użyto średniowiecznego rękopisu (i to muzycznego z nutami) na pergaminie – prawdopodobnie jest to rękopis śląski – skoro druk był wydany dla tej prowincji cesarstwa, więc raczej używano i oprawiono go na miejscu. Poza łacińskim tekstem i nutami zachowały się w dość dobrym stanie kolorowe inicjały. Zachowane fragmenty pergaminowych pasków, którymi zasznurowywano druk. Pergamin naklejany na tekturę – oprawa nierozklejana.
Oryginalność rękopisu z oprawy oceniła i wydatowała jego czas powstania prof. J. Karczewska – jedna z niewielu w Polsce specjalistów zajmujących się średniowieczem.
Charakterystyka rękopisu z XV wieku sporządzona przez dr hab. Joannę Karczewską
Jest to późnośredniowieczny (XV w.) zapis nutowy pieśni maryjnej wykonany na pergaminie. Został wtórnie wykorzystany do oprawy książki wydanej w Brzegu w 1611 r. noszącej tytuł: „Zinsbuch nach Ordnung Romischer Kayserlicher May(estat) und des Landes Schlesiens allen Ambtleuten vorwaltern …”
Poniżej odczyt tekstu łacińskiego zachowanego na pergaminie:
Ave (…) digneris per evum….
preclara Maris Stella in lucem gentium Maria divinitis ….
(po polsku: przeczysta Morza Gwiazdo, światło narodów Mario…)
Euge Dei porta que non aperta veritatis lumen ipsum…
(po polsku: bramo Boga, która nie jest zamknięta, światło prawdy…)
iustitie indutum carne du(l)cis in orbem Virgo decus ….
re(gi)na celi preclara ut sol pulchra lunar(is) ut fulgur (ten wers jest na grzbiecie książki)
omnes te diligentes Te plenam fide virgem alure sti….
-se nasciturum priore desiderauerant patres et prophete Te ….
-inte sancto rorante pneumate parituram divini floris ….
Zielona Góra, 22. 08. 2024 r.
Sporządziła: dr hab. Joanna Karczewska
Joanna Karczewska – historyk mediewista, profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Zielonogórskiego. Jej zainteresowania badawcze skupiają się na naukach pomocniczych historii ze szczególnym uwzględnieniem genealogii średniowiecznego rycerstwa polskiego. Prowadzi także badania nad historią Śląska głogowskiego w wiekach średnich oraz osadnictwem na terytorium Kujaw i Wielkopolski w średniowieczu.
Skan fragmentu rękopisu w skali 1:1 znajduje się na odwrocie tej charakterystyki.
Nasze ceny odzwierciedlają pracę jaką wykonaliśmy dla Państwa, aby rzetelnie opisać i zidentyfikować oferowane eksponaty. Częstokroć wymagało to wielu godzin pracy i poszukiwań. Dla przykładu: odcyfrowanie kto podpisał list, czyim herbem jest opieczętowany – podnosi wielokrotnie wartość rękopisu – wcześniej anonimowego… Walor kupiony u nas z opisem będzie ozdobą każdej kolekcji…
Dlatego wszystkie opisy i fotografie objęte są prawami autorskimi (które otrzymuje także nabywca opisywanego eksponatu). Wykorzystanie ilustracji i opisów z mojej www wymaga mojej pisemnej zgody.
Bogusław Mykietów, e-mail: antykwariat@mykietow.pl