SPRZEDANA
Biblia das ist… gedruct Wolfgang Endter, Norymberga 1643. Biblia luterska w języku niemieckim z niewielkimi elementami łaciny.
Biblia luterska zwana książęcą, gdyż zawiera 11 pięknych dużych sztychów przedstawiających książąt – elektorów Rzeszy. Bardzo ciekawa nie tylko dla biblistów, ale i dla zajmujących się przeszłością pogranicza polsko-niemieckiego.
Druk z zagadkową przeszłością starej oprawy. Wymagała ona naprawy, stąd zajrzałem do środka…
Oprawa była wielokrotnie reperowana. Niewykluczone, że jest to oprawa starsza niż sam druk – co na to wskazuje? W oprawie, jako makulatura znajdowały się próbki drukarskie – w tym cała karta z 1611 roku.
Jest to karta z drukarni Johanna Vogta. W 1605 roku założył on w Goslar drukarnię, którą prowadził do 1625 roku. Tu zachowała się kompletna karta – z wydrukiem karty ostatniej i pierwszej druku nie notowanego przez niemiecką bibliografię. Prawdopodobnie był to jakiś okolicznościowy druk, którego nakład był niewielki, stąd wiadomości o nim nie dotrwały do naszych czasów. Ciekawy jest sygnet drukarski z kroczącym pod górę lwem, dewizą PER ASPERA AD ASTRA (z inicjałami SH) i gwiazdami u góry. Góra przed lwem to zapewne te trudności, które się piętrzą przed dążącymi ku gwiazdom / marzeniom.
Były też na grzbiecie naklejone paski pergaminowego rękopisu, które na podstawie pisma, specjalista ocenił na XIV wiek (ok. 1301-1350 lub starsze). Wykorzystywanie starych rękopisów do wzmacniania grzbietów druków stosowano nagminnie w XVI wieku, w XVII już coraz rzadziej bo o niepotrzebne rękopisy było już trudniej.
Wiemy zatem, że pierwotna oprawa (deska) powstała około 1611 roku. Proste zdobienia skóry oprawy wskazują już na wiek XVIII, zaś zapinki są raczej z przełomu XVIII i XIX wieku.
Niewykluczone, że wykorzystano np. deskę z jakiejś starej oprawy (ta wydaje się nawet zbyt duża do tego druku) i oprawiono Biblię. Dziwne jest też usytuowanie klamer – paski powinny być umocowane na przedniej desce. Tu jest odwrotnie – chyba ktoś uznał, że łatwiej w ten sposób dopiąć tak gruby druk. Faktycznie w tej pozycji zapina się z łatwością.
Wymiary z oprawą to ok. 35 x 24 x 12 cm (kilka kg wagi).
Biblia das ist… piękna sztychowana karta zachowana we fragmencie – naklejona na papier z epoki. Na górze na tle prasy Zmartwychwstały a u jego stóp ludzki szkielet i zabity smok – są to symbole śmierci i szatana, które Chrystus przezwyciężył. Prasa (introligatorska lub papiernicza do wyciskania wody z arkuszy papieru czerpanego) zapewne ma jakieś symboliczne znaczenie.
Tu powinna być karta tytułowa – brak.
Dalej jest 20 nienumerowanych stron przedmowy datowanej na 1640 r., dalej 6 stron przedmowy do Starego Testamentu.
Piękny sztych przedstawiający wielopolowy herb ernestyńskiej linii Wettynów.
Kolejno 11 całostronicowych miedziorytów przedstawiające kolejnych elektorów książąt Saksonii, począwszy od Fryderyka III Białego (1463-1525). Kolejni: Jan, Jan Fryderyk, Jan Wilhelm, Jan, Jan Ernest, Fryderyk, Wilhelm, Albert, Ernest, Bernard. W sumie kartę z herbem oraz komplet 11 władców. Wyjątkowo udane są te miedzioryty – władcy z mieczem, w zbrojach, z dziećmi. W tle panoramy miast, herb władców itp. Przeglądając ryciny zobaczymy też przemiany ubioru w okresie blisko 200 lat. Każdemu elektorowi Rzeszy poświęcono stronę – wydrukowano szczegółowy biogram.
Kolejno życiorys M. Lutra i duża rycina z jego postacią z pamiątkowej płyty pośmiertnej (ta rycina jest obecnie na niemieckim ebayu za 200 euro).
Ryciny wykonał znakomity norymberski sztycharz – Peter Troschel (ok. 1620 – po 1667) (każda rycina jest sygnowana). Artyzm sztychów Troschela jest doceniany przez kolekcjonerów – wiele z jego książęcych rycin można kupić w zachodnich antykwariatach w cenach średnio ok. 100-150 euro za sztukę (tu mamy ich 11 szt.). Wydawca Biblii Wolfgang Endter (1593-1659) dzięki sztychom Troschela uzyskał wielkie uznanie saksońskiego dworu – co wiązało się z dużymi zamówieniami i sygnałem dla poddanych o wysokiej jakości tego wydania.
4 kolejne karty to objaśnienia do Biblii – kalendarza, miar, wag, monet.
Dalej znajdują się wklejane dwa duże plany Jeruzalem, kolejne 8 kart to legenda do map – opis Jeruzalem. Po śladach używania – szczególnie pięknych rozkładanych rycin widać, że Biblia była często czytana. Widzimy ubytki niektórych rycin – przez dekady oderwane fragmenty gdzieś się zagubiły. Są ślady podklejeń nawet XX-wiecznych – taśmą klejącą. Niektóre ryciny podkleiłem bibułką konserwatorską.
Kolejne 25 kart to register i chronologia.
1 karta – spis ksiąg Starego i Nowego Testamentu.
Dalej kalendarz biblijny.
Kolejno Pięcioksiąg Mojżesza z piękną sztychowaną kartą tytułową (każda karta ma datę 1643 r.).
Dalej 188 stron – a wśród nich sztychy wklejane: Arka Noego (uszkodzenie na dole), Rejs Patriarchów (s. 10), obóz (s. 84), ucieczka z Egiptu (s. 125).
Kolejno: Stary Testament (po s. 188 – sztychowana karta tytułowa) s. 189-578.
Dalej Prorocy – sztychowana karta tytułowa i dalej s. 579-852.
Apokryfy – sztychowana karta tytułowa i s. 853-1020
Nowy Testament – sztychowana karta tytułowa, s. 1-190. Tu wklejone sztychowane: mapa – podróże Chrystusa (po s. 150); mapa – życie i podróże św. Pawła (po s. 190).
Listy Ewangelistów – sztychowana karta tytułowa, s. 191-379.
10 kart nieliczbowanych – dodatek – spis symboli + rycina (uszkodzona) konfesja augsburska (1530) z pięknie wyrytymi postaciami uczestniczącymi w tym ważnym dla ewangelików wydarzeniu (numer 2 to cesarz Karol V). Dokładny opis z podaniem numeru na rycinie to dwie ostatnie strony.
Cena Biblii wraz z wyjętymi z oprawy próbkami drukarskimi oraz średniowiecznymi fragmentami rękopisów wynosi **** zł, co wydaje się ceną umiarkowaną (20 całostronicowych miedziorytów – postaci elektorów i karty tytułowe kolejnych części i 9 osobno wklejanych map i ilustracji; + średniowieczne paski rękopisu i próbki drukarskie z oprawy).
Nasze ceny odzwierciedlają pracę jaką wykonaliśmy dla Państwa, aby rzetelnie opisać i zidentyfikować oferowane eksponaty. Częstokroć wymagało to wielu godzin pracy i poszukiwań. Dla przykładu: odcyfrowanie kto podpisał list, czyim herbem jest opieczętowany – podnosi wielokrotnie wartość rękopisu – wcześniej anonimowego… Walor kupiony u nas z opisem będzie ozdobą każdej kolekcji…
Dlatego wszystkie opisy i fotografie objęte są prawami autorskimi (które otrzymuje także nabywca opisywanego eksponatu). Wykorzystanie ilustracji i opisów z mojej www wymaga mojej pisemnej zgody.
Bogusław Mykietów, e-mail: antykwariat@mykietow.pl